Διάλογος για τις πρωτοπορίες Α. Παγουλάτος - Μ. Χρυσοστομίδης

Από τα θεωρεία στην Praxi 1ο τεύχος

Μ.Χ: Αντρέα βρισκόμαστε εδώ για να συζητήσουμε ένα θέμα που απασχολεί κι εσένα κι εμένα, το ζήτημα των πρωτοποριών, αυτών που προηγήθηκαν και αυτών που πιθανόν να βρίσκονται προ των πυλών. Σε ρωτάω λοιπόν γνωρίζοντας πόσο σε απασχολεί το θέμα, γνωρίζοντας επίσης πόσο καλά ξέρεις τα πράγματα.

Παλαιότερα το ζήτημα των πρωτοποριών στα θέματα τέχνης (της ζωής, στα εικαστικά, στο λόγο) απασχολούσε πάρα πολύ τον κόσμο, όχι μόνο τους καλλιτέχνες, τους πρωταγωνιστές, τους μετέχοντες αλλά και τους παρατηρητές. . .

Α.Π: Ορισμένα από αυτά τα πρωτοποριακά κινήματα (ή τάσεις) ήταν, βέβαια, το αποτέλεσμα της ποιητικής, καλλιτεχνικής και θεωρητικής εργασίας μιας λίγο ή πολύ πλατειάς ομάδας - του καθενός ποιητή, ζωγράφου, συνθέτη, κινηματογραφιστή ξεχωριστά και όλων μαζί - αλλά, συγχρόνως, αυτοί που ονόμασες «παρατηρητές» και που εγώ θα τους χαρακτήριζα σαν «έμμεσους εκφραστές» μέσα στις κοινωνίες της ιδεολογικοπολιτικής δυναμικής του κάθε κινήματος, ανάλογα και με την ευρύτητα που μπορούσε ν` αποκτήσει, συνέβαλαν κι αυτοί στην πάρα πέρα εξέλιξή του. Κι αυτό δε γίνεται μονάχα με τις πρωτοπορίες του εικοστού αιώνα, αλλά και με τις διάφορες ανανεωτικές λογοτεχνικές, καλλιτεχνικές και φιλοσοφικές τάσεις του δέκατου ένατου αιώνα: το ρομαντικό κίνημα, για παράδειγμα, εκφραζόταν πρωταρχικά μέσα από τα έργα ποιητών, πεζογράφων, ζωγράφων, συνθετών, φιλοσόφων, αλλά είχε, τουλάχιστον σε μιαν πρώτη περίοδο, κι έναν επαναστατικό χαρακτήρα, χάρη στην κοινωνική του διάσταση και στη συμμετοχή σ` αυτό ενός μεγάλου αριθμού ανθρώπων. . .

Μ.Χ: Που δέχονταν και συμμετείχαν συγχρόνως.

Α.Π: Συμμετείχαν στο κίνημα με τους αγώνες τους και με διάφορους άλλους τρόπους και συντελούσαν έτσι στο να εκφραστεί ουσιαστικά και δυναμικά η κοινωνικοπολιτική διάστασή του. Μ` αυτόν τον τρόπο «διευρυνόταν» η ομάδα και οι ανανεωτικές της ιδέες περνούσαν και «δοκιμάζονταν» μέσα στην κοινωνία και την πραγματική ζωή.

Μ.Χ: Πολύ ωραία. Για να μπορέσουμε να έχουμε μία εικόνα των πρωτοποριών της παλαιότερης εποχής× (όλοι έχουμε στο μυαλό μας τις πρωτοπορίες του 1910, του 1920, την περίοδο του φουτουρισμού δηλαδή, του Dada, την περίοδο των υπερρεαλιστών), εσύ που ξέρεις καλύτερα τα πράγματα, αριθμητικά ή από πλευράς όγκου, ποια ήταν η συμμετοχή σ` αυτά τα κινήματα; ήταν δηλαδή ένας πυρήνας πέντε ή δέκα ανθρώπων, αυτών που τελικά έμειναν στην ιστορία, ή ήταν πολύ μεγαλύτερη η ανταπόκριση του κόσμου και στο πέρασμα της ιστορίας έμεινα οι γνωστοί δέκα ή δεκαπέντε κι ένας ευρύτερος κύκλος παρατηρούσε απλώς, χλεύαζε ή επιβράβευε;

Γιατί κάλλιστα, μία παρέα σήμερα, πέντε ή δέκα ανθρώπων θα μπορούσε να κάνει ένα κίνημα ή μια πρωτοπορία και από εκεί και πέρα θα ήταν απλώς θέμα συγκυριών για το αν θα τα κατάφερναν ή όχι να περάσουν στην ιστορία.

Α.Π: Γι` αυτό σου μίλησα για διαφορετικές μορφές κινημάτων ή τάσεων. Σε ορισμένες περιπτώσεις συγκεντρωνόταν μια αρκετά πολυμελής ομάδα, με διεθνείς, μερικές φορές, διασυνδέσεις με διάφορες ομάδες από άλλες χώρες και γλώσσες, ενώ γύρω της αναπτυσσόταν ένα λίγο ή πολύ ευρύ «δίκτυο ανθρώπων», που συμμετείχε στο κίνημα, και στην έκφραση της ιδεολογικοπολιτικής του διάστασης. Αυτό συνέβη, σ` ένα βαθμό, με τον φουτουρισμό - κυρίως με τον ρώσικο και σοβιετικό φουτουρισμό - με τον ντανταϊσμό ή με τον σoυρρεαλισμό (τον υπερρεαλισμό, όπως τον ονομάζουμε στα ελληνικά), στις διαδοχικές του περιόδους, αλλά και με αρκετά άλλα πρωτοποριακά κινήματα που ακολούθησαν, είτε σχετίζονταν ιδίως με μιαν ορισμένη τέχνη είτε με περισσότερες: λετρισμός, συγκεκριμένη ποίηση, νεοντανταϊσμός, νέος ρεαλισμός (nouveau réalisme) και αργότερα γλωσσοκεντρισμός. Ο χαρακτήρας και η ευρύτητα, δη~λαδή, που παίρνει κάθε πρωτοποριακή ομάδα είναι διαφορετική και σχετίζεται με τη γενικότερη κοινωνική πραγματικότητα, τις πολιτιστικοπολιτικές συγκυρίες, την ίδια τη δυναμική της. Στην Ελλάδα του μεσοπολέμου η υπερρεαλιστική κίνηση, παρ` όλο που απαρτίζεται από σημαντικούς ποιητές - Νικόλας Κάλας, Ανδρέας Εμπειρίκος, Οδυσσέας Ελύτης, Νίκος Εγγονόπουλος, Νίκος Γκάτσος, Νάνος Βαλαωρίτης, Μάτση Χατζηλαζάρου, ΄Εκτωρ Κακναβάτος, Μίλτος Σαχτούρης, Γιώργος Λίκος - δεν έχει τη μορφή ενός οργανωμένου κινήματος, με την έννοια που το έβαζε ο André Breton (μανιφέστο, μόνιμο περιοδικό, κοινωνικοπολιτική διάσταση). Παρ` όλα αυτά, και θα ήθελα να το τονίσω εδώ: ο ελληνικός υπερρεαλισμός, ~ όλοι αυτοί οι ποιητές που προαναφέραμε, που ορισμένοι ανάμεσά τους ήταν φίλοι και, σε διάφορες φάσεις, βρισκόντουσαν τακτικά και είχαν μια ζωντανή αίσθηση ότι αποτελούσαν μια ομάδα, ~ δεν έπαψε να αποτελεί μια σημαντική ποιητική (αλλά και σε μικρότερο βαθμό εικαστική) τάση και αυτό το επιβεβαιώνει η ποιότητα των κειμένων και των έργων τους καθώς και η επίδραση που άσκησαν πάνω σε διάφορους άλλους ποιητές και καλλιτέχνες. Όσον αφορά, τώρα, το γαλλικό σουρεαλισμό, πρόκειται για ένα μεγάλο ποιητικό και εικαστικό κίνημα, που άσκησε μια τεράστια επίδραση και στις άλλες τέχνες (κινηματογράφος, θέατρο, μουσική, χορός) για πολλές δεκαετίες και συνδεόταν και με διάφορες άλλες γαλλικές και ξένες ριζοσπαστικές κοινωνικοπολιτικές ομάδες κι αυτό το γεγονός έδινε μιαν ευρύτητα σ` αυτό το κίνημα και μιαν έντονη κοινωνικοπολιτική διάσταση, όπως συνέβη, προηγουμένως, και με τον ρώσικο κυβοφουτουρισμό πριν και κυρίως μετά από την Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917, ή με τον ντανταϊσμό.

Μ.Χ: Πολύ ωραία. Ένα χαρακτηριστικό των περιόδων αυτών που είναι χρονικά πολύ μεγάλες, όσο κι αν φαντάζουν μικρές, επειδή αναφερόμαστε σ` αυτές με τον όρο «δεκαετία του 30» κτλ, είναι ότι πάρα πολλά πρόσωπα συμμετείχαν σε περισσότερα από ένα κινήματα. Βλέπουμε δηλαδή φουτουριστές να μεταπηδούν στο Dada, Ντανταϊστές να μεταπηδούν στον υπερρεαλισμό ή ακόμα και να συμμετέχουν στην ίδρυσή του, πάρα πολλούς υπερρεαλιστές να αποσπώνται από το κίνημα του υπερρεαλισμού και είτε σεβόμενοι το παρελθόν τους είτε προσπαθώντας να το ξεχάσουν, χαράζουν νέους δρόμους στις αναζητήσεις τους, τις εικαστικές, τις ποιητικές, τις μουσικές, τις κινηματογραφικές.

Ένα άλλο φαινόμενο είναι τα μανιφέστα, οι αποκηρύξεις, οι λίβελοι, οι διαγραφές, τα σχίσματα. Στα μανιφέστα και στα θεωρητικά κείμενα των καταστασιακών π.χ βλέπουμε έκδηλη την αντιπάθεια των συγγραφέων τους σε προγενέστερες πρωτοπορίες που θα μπορούσε κάποιος να πει, με όλες βέβαια τις επιφυλάξεις, ότι είχαν στρώσει, κατά κάποιο τρόπο, το δρόμο για τις νέες μορφές έκφρασης. Πως πιστεύεις ότι αυτά τα παράδοξα συγκοινωνούντα δοχεία, με τις αντικρουόμενες δυνάμεις, έδρασαν στην όλη υπόθεση;

Α.Π: Νομίζω πως αυτό αποτελεί ένα πραγματικά σύνθετο φαινόμενο που, μια σε βάθος ανάλυσή και κατανόηση του, θα μας βοηθούσε σε μιαν ουσιαστικότερη πρόσληψη των ιδεολογικοπολιτικών, αλλά και αισθητικών συντεταγμένων αυτού του ίδιου του κινήματος καθώς και των σημαινουσών ιδιομορφιών του. Υπάρχουν ορισμένα πρωτοποριακά ή μοντερνιστικά κινήματα που σχεδόν οδηγούν, χωρίς να υφίσταται η ανάγκη για μια ρήξη με τις προηγούμενες φάσεις, σε μια πρώτη διατύπωση και έκφραση των αρχών και των θέσεων ενός επόμενου πρωτοποριακού ή μοντερνιστικού κινήματος και αυτό παράλληλα με τη γραφή κειμένων και ποιημάτων που φανερώνουν κι αυτά, για πρώτη φορά, τα ιδιαίτερα αισθητικά χαρακτηριστικά αυτής της καινούριας τάσης. Υπήρχαν, για παράδειγμα, πολλά στοιχεία στον ντανταϊσμό, που οδηγούσαν στον σουρρεαλισμό. Στον εικαστικό χώρο, επίσης, μπορούμε να διαπιστώσουμε ανάλογα φαινόμενα: ο Μαλέβιτς π.χ. πριν εξελιχθεί σε κύριο εκφραστή του σουπρεματισμού, πέρασε από τον νεοπριμιτιβισμό και από τον κυβοφουτουρισμό και το ίδιο συνέβη και με τον βασικό αντιπρόσωπο του κονστρουκτιβισμού, τον Τάτλιν ή τη σημαντική ζωγράφο Ποπόβα κ.ά. Εντοπίζουμε, σε τελευταία ανάλυση, ανάλογα χαρακτηριστικά σε όλα σχεδόν τα πρωτοποριακά και μοντερνιστικά κινήματα. Ορισμένες φορές, δηλαδή, ένα ποιητικό, καλλιτεχνικό κίνημα μπορεί να δημιουργείται και από ορισμένα στοιχεία ενός προηγουμένου κινήματος, ενώ - και πρέπει να το υπογραμμίσουμε ~ σε μερικές άλλες περιπτώσεις, γίνεται κυρίαρχη στη γέννηση και την εξέλιξη ενός κινήματος η έντονη ρήξη μ` ένα προηγούμενο κίνημα ή με μια προηγούμενη φάση ποιητικής και καλλιτεχνικής αδράνειας και στατικότητας× σπανιότερα γίνεται δυνατόν να συνυπάρχουν και οι δύο αυτές διαδικασίες. Όσο για τις διαγραφές ή τα σχίσματα που αποτέλεσαν συνηθισμένες πρακτικές στον σουρρεαλισμό, αλλά και σε ορισμένα άλλα πρωτοποριακά κινήματα, η ανάλυση των συγκεκριμένων συγκυριών και καταστάσεων, κάτω από τις οποίες έλαβαν χώρα, δείχνουν ότι αρκετές, τουλάχιστον, φορές, δεν οφείλονταν, αποκλειστικά και μόνον στο λεγόμενο «παπισμό» του André Breton, αλλά, σε τελευταία ανάλυση, πέρα από τις ακραίες κι απολυταρχικές στάσεις του ή την πολύ τεταμένη κι ηλεκτρισμένη ατμόσφαιρα της βίαιης αντιπαράθεσης και αντιπαλότητάς του με το λογοτεχνικό, καλλιτεχνικό, αλλά και ιδεολογικό κατεστημένο, καθοριστικός θα πρέπει να ήταν και ο ρόλος των διαφόρων κατασταλτικών και ιδίως διαβρωτικών μηχανισμών που υποκινούσε το ίδιο το πολιτικοκοινωνικό κατεστημένο ενάντια σε ένα τόσο επικίνδυνο και ανατρεπτικό πρωτοποριακό κίνημα, που συνδεόταν κιόλας με τις πιο ενεργές και δραστήριες επαναστατικές δυνάμεις εκείνης της εποχής. Χωρίς καθόλου ν` αθωώνουμε τον «παπισμό» του André Breton και άλλων ανάλογων «αρχηγών», οφείλουμε να αναγνωρίσουμε, επίσης, μαζί με τον Jean Pierre Faye, ότι από αυτά τα σχίσματα εκλυόταν μια ενέργεια, που ήταν δυνατόν, κάτω από ορισμένες συνθήκες, να βάλει σε κίνηση ορισμένες δημιουργικές διαδικασίες.

Μ.Χ: Μίλησες για τον παπισμό του Μπρετόν, που τότε ήταν κοινό μυστικό και σήμερα ιστορικό δεδομένο, ότι δηλαδή με δικτατορικό πολλές φορές τρόπο φερότανε στους μετέχοντες (είναι γνωστά τα δικαστήρια των υπερρεαλιστών, οι διαγραφές, οι διαπομπεύσεις) εάν ο ίδιος και ο στενός του πυρήνας αντιλαμβανότανε ότι κάτι δεν ταίριαζε απόλυτα στο όραμά του. Αλλά, αυτό που είναι άξιο παρατήρησης, είναι ότι και οι μετέπειτα πρωτοποριακές κινήσεις, οι μετέπειτα πρωτοπόροι, που οργισμένοι ονόμαζαν πάπα τον Μπρετόν ακολούθησαν το παπικό του πρότυπο, και ίσως μάλιστα όχι τόσο χαριτωμένα και ευρηματικά, το αντέγραψαν. Για να γίνω πιο συγκεκριμένος οι καταστασιακοί δεν πήγαιναν πίσω, υπήρχαν περίοδοι που οι πολυάριθμοι μετέχοντες γίνονταν ελάχιστοι (few) έως και δύο, μετά από απανωτές διαγραφές και αποχωρήσεις.

Εν πάση περιπτώσει όμως ήταν προσωπικότητες μεγάλης αξίας που θα μπορούσε κανείς να τους συγχωρήσει μία κάποια απολυταρχική διάθεση σε ότι είχε να κάνει με το όραμά τους. Πιστεύεις πως αν αυτές οι προσωπικότητες ζούσαν σήμερα και ήταν στα πιο δημιουργικά στάδια της νεότητάς τους θα έκαναν τις ίδιες σπουδαίες κινήσεις (πάντα τοποθετημένοι στο χρόνο, στο χώρο, στην κοινωνία, στο περιβάλλον) και αν ναι, θα είχαν την ίδια ανταπόκριση από τον κόσμο ή θα ήταν πολύ δύσκολο σε μία περίοδο σαν αυτή που διανύουμε να πραγματοποιηθεί κάτι παρόμοιο. Αν υπάρχει δηλαδή η πρόθεση, τι είναι αυτό που λείπει; οι προσωπικότητες, το ενδιαφέρον, ή η συνεκτικότητα των δυνάμεων. Ποιο πιστεύεις ότι είναι το πιο σημαντικό από πλευράς ελλείμματος.

Α.Π: Δεν πιστεύω ότι μπορούμε να είμαστε, σήμερα, σίγουροι για τις τρεις περιπτώσεις που ανέφερες. Η άποψή μου είναι ότι ο σύγχρονος καπιταλισμός, με τη βαρβαρότητα που τον διακρίνει, μέσα από το φαινόμενο που ονομάζεται «παγκοσμιοποίηση» και που σχετίζεται με τη με όλα τα μέσα επιβολή ενός «σχεδιασμού», αυστηρά οργανωμένου και διαρθρωμένου για μια όλο και πιο αποδοτική και επικερδή παγκοσμιοποιημένη αγορά, που θα λειτουργεί ακολουθώντας πιστά μονάχα τις επιταγές και τα πρότυπα οργάνωσης ενός κεντρικού εξουσιαστικού κύκλου ιθυνόντων, χωρίς να ενδιαφέρεται για τα συμφέροντα και τις επιθυμίες των διάφορων πληθυσμών, δε θα το επέτρεπε αυτό χωρίς αγώνες. Εξάλλου αυτοί οι μηχανισμοί της παγκοσμιοποίησης, πέρα από τους πολιτικούς και οικονομικούς, έχουν και πολιτιστικούς στόχους, που συνδέονται, άλλωστε, άρρηκτα και με τους πρώτους: τα ομοιογενοποιημένα και ομοιόμορφα προϊόντα - μουσικά, κινηματογραφικά, εικαστικά, λογοτεχνικά - διακινούνται - αυτό φαίνεται ότι πιστεύουν - πιο εύκολα και αποδίδουν περισσότερο. Προωθούν έτσι με μονοπωλιακούς μηχανισμούς το χολιγουντιανό κινηματογραφικό πρότυπο, τα μουσικά υποπροϊόντα, τη μπεστσελεροποίηση της λογοτεχνίας κι επιδιώκουν με τους κατά τόπους συμμάχους τους τον έλεγχο των διαφόρων μεγάλων μηχανισμών παραγωγής και διανομής καλλιτεχνικών προϊόντων: τους κινηματογραφικούς μηχανισμούς, τους μουσικούς, τους λογοτεχνικούς. . .

Μ.Χ: Τους εκδοτικούς μηχανισμούς. . .

Α.Π: Τους μεγάλους εκδοτικούς μηχανισμούς και φυσικά κατακλύζουν με τα δικά τους προϊόντα - που πολλές φορές είναι υποπροϊόντα - τα διάφορα mass media, αλλά και επιχειρούν να επιδράσουν όλο και περισσότερο πάνω στην οργάνωση της καθημερινής ζωής των διαφόρων κοινωνιών. Είναι αυτοί οι κοινωνικοπολιτικοί λόγοι, νομίζω, που κάνουν πιο δύσκολη την ενεργή και καταλυτική παρουσία μιας πρωτοπορίας, στην εποχή μας. Παρ` όλα αυτά ο γλωσσοκεντρισμός, που, όπως γνωρίζεις, τρεις έλληνες ποιητές διαφορετικών γενιών - η Μαντώ Αραβαντινού, ο Νάνος Βαλαωρίτης (κυρίως σαν πρόδρομοι) και εγώ ο ίδιος - συμβάλαμε ιδίως με την ποίηση μας στη γέννηση και στην πάρα πέρα εξέλιξή του, από τα χρόνια του 1970 και ύστερα επηρέασε και επηρεάζει σήμερα σχεδόν διεθνώς διάφορες λογοτεχνίες: αποτελεί, δηλαδή, ένα δυνατό και διεθνές σημερινό πρωτοποριακό ποιητικό και καλλιτεχνικό κίνημα. Αυτό συμβαίνει, ίσως, γιατί πρόφτασε και εξαπλώθηκε πριν αρχίσουν οι μηχανισμοί της παγκοσμιοποίησης να δουλεύουν κι έτσι προσπαθούν, σήμερα, π.χ. στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου είναι δυνατόν, να το διαβρώσουν και να το ελέγξουν. Πρέπει να τονίσουμε, εδώ, ότι στην οργάνωση της πρώτης, ουσιαστικά, διεθνούς γλωσσοκεντρικής ομάδας που λειτούργησε σαν ένα Διεθνές Σύνολο (Set International) περιοδικών - ένα μικρό Διεθνές Διαδίκτυο - στο Παρίσι, τα χρόνια του 1970 και στην οποία πήρα ενεργό μέρος, ξεπεράσαμε το πρότυπο μιας απολυταρχικής οργάνωσης της διεθνούς ομάδας μας και τα φαινόμενα του «παπισμού», των διαγραφών και των σχισμάτων ή της επιβολής μιας ομάδας πάνω στις άλλες, προς πιο δημοκρατικά πρότυπα οργάνωσης και «διάρθρωσης». Η κάθε ομάδα - από τη Γαλλία, την Ελλάδα, την ισπανόφωνη και την πορτογαλόφωνη Λατινική Αμερική, το Κεμπέκ, την Αγγλία - αποτελούσε ένα κέντρο και μπορούσε, έτσι, να στέλνει τα σήματά της, να ακτινοβολεί προς όλες τις άλλες και να δημιουργείται ένα δίχτυο διεθνούς διαλόγου. Η γαλλική ομάδα, με τη δημιουργική συνεργασία και των άλλων ομάδων κιόλας, διευκόλυνε την εκδοτική μας δραστηριότητα και μπορέσαμε έτσι σε ένα σύντομο χρονικό διάστημα να ολοκληρώσουμε το ουσιαστικής σημασίας για τον γλωσσοκεντρισμό ειδικό τεύχος βιβλίο, Change 36, Set International, εκδόσεις Seghers/Laffont, 1978. Ορισμένες άλλες πρωτοποριακές ομάδες ακολούθησαν επίσης αυτόν το δρόμο του εκδημοκρατισμού, αλλά υπήρξαν κι άλλες που λειτουργούσαν με βάση τα παλιά πρότυπα μιας απολυταρχικής δηλαδή οργάνωσης.

Μ.Χ: Ο Νάνος Βαλαωρίτης στο «Για μια θεωρία της γραφής» λέει ότι οι νέοι ποιητές πρέπει να πατάνε πέρα από τις γραμμές που κατακτήθηκαν, είναι μία πρόταση που και μαζί την έχουμε συζητήσει πάρα πολλές φορές και την έχω χρησιμοποιήσει κι εγώ σε κείμενά μου. Ξεκάθαρα, πόσοι πιστεύεις ότι πατάνε πέρα από αυτές τις γραμμές, σε όλους τους τομείς όχι μόνο στην ποίηση;

Α.Π: Όπως καταλαβαίνεις η απάντηση σ` αυτό το ερώτημα είναι προφανής, γιατί είναι πράγματι πολύ λίγοι, επίσης υπάρχει πιστεύω κι ένα άλλο φαινόμενο που δεν πρέπει να το καταδικάσουμε. Συμβαίνει δηλαδή και σε μια ορισμένη φάση μερικοί ποιητές ή καλλιτέχνες να γυρίζουν λίγο, προς τα πίσω, να παίρνουν δυνάμεις και να προχωράνε προς τα μπρος, αυτές τις κατηγορίες ποιητών, ζωγράφων, μουσικών κ.λ.π πρέπει, κατά τη γνώμη μου, να τις δεχόμαστε.

Μ.Χ: Να σε διακόψω για να σου κάνω μία μάλλον παιγνιώδη ερώτηση. Τι γίνεται με αυτούς που κάνουν το παράδοξο δρομολόγιο, αυτοί που επισκέπτονται δηλαδή την «εμπροσθοφυλακή». . .

Α.Π: Αν θες μην τη λες «εμπροσθοφυλακή». . .

Μ.Χ: . . .συγχώρεσέ μου το μιλιταριστικό, και παίρνουν δυνάμεις για να τις σκορπίσουν απλόχερα στα «μετόπισθεν», για αυτούς δηλαδή που ανατρέφονται και ανδρώνονται στο εύφορο κλίμα της προόδου και γυρίζουν πίσω στην ασφάλεια του αμπελώνα της φιλολογίας (πίσω από τις γραμμές που κατακτήθηκαν) για να δρέψουν και ακαδημαϊκούς καρπούς, με μία πολλές φορές απαράδεκτη ανηθικότητα;

Α.Π: Αυτό αποτελεί ένα από τα πιο αρνητικά φαινόμενα που υπάρχουν σήμερα. Υπάρχουν βέβαια, δεν είναι ανάγκη να το αναφέρουμε και οι μόνιμοι σ` αυτό το χώρο «οι στατικοί» και αμετακίνητοι δηλαδή, των «μετόπισθεν», αν και δεν μ` αρέσει αυτός ο όρος. Εννοώ τις πίσω ~ πίσω γραμμές, αυτές που ήδη έχουν πατηθεί και ξαναπατιόνται από χιλιάδες χιλιάδων. Όλ` αυτά είναι αρνητικά γιατί συνοδεύονται και από μία έντονη τάση για προβολή, από δημόσιες σχέσεις χωρίς κανένα όριο αξιοπρέπειας και ευπρέπειας, από εύκολες δικτυώσεις με εκδοτικούς μηχανισμούς, με εφημερίδες και από μία όλο και πιο συντηρητική στάση απέναντι στα πραγματικά ουσιαστικά και σημαντικά γεγονότα και τους κοινωνικούς αγώνες. Είναι χαρακτηριστική η θέση που παίρνουνε οι περισσότεροι από αυτούς σε σχέση με φαινόμενα, όπως είναι οι καταλήψεις, σε ορισμένες περιπτώσεις, των μαθητών στα λύκεια, η προσπάθεια που κάνουνε για μια άλλη έκφραση, για μια πιο σωστή και πιο προχωρημένη παιδεία, όπου θα τους περιλαμβάνει σαν ζωντανά όντα και όχι σαν «μουμιοποιημένους πολίτες» ή η στάση τους στον τομέα της τέχνης, όπου με όλα τα μέσα προσπαθούν να βάλουν στο σωρό ότι είναι διαφορετικό, τις ελεύθερες εκφράσεις και με τον ένα τρόπο ή με τον άλλο, η μεγάλη επιθυμία αυτών των κύκλων είναι να περιθωριοποιηθεί το καινούριο, να γίνει όλο και πιο δύσκολη η πρόσβαση σ` αυτό

Βέβαια υπάρχει μία προϊστορία και μια ιστορία που δεν θα τους αφήσει να τα καταφέρουν: καταστασιακοί, υπερρεαλιστές αλλά και άλλα πράγματα που ξεκινάνε σήμερα, οι μικτοί λόγοι, η τεχνολογία, η συνύπαρξη διαφόρων τεχνών, η videoart, άλλες καινούριες εκφράσεις, καινούριες τέχνες ενδεχόμενα. Βρισκόμαστε σε μία κοσμογονική εποχή και οι πρωτοποριακές της εκφράσεις δεν μπορούν να ελεγχθούν απόλυτα από την παγκοσμιοποίηση ούτε από τους συντηρητικούς «πρωτοπόρους».

Πατάρι Zonars μεσημέρι Κυριακής ώρα 12.30

1997

Πίσω